Trzydziestodniowe Ćwiczenia duchowne

Życie Duchowe • ZIMA 49/2007
Fot. Robert Więcek SJ

"Na odprawienie Ćwiczeń [...] przeznacza się cztery tygodnie, odpowiadające podziałowi ćwiczeń na cztery części. Część pierwsza [...] jest rozważaniem i kontemplowaniem o grzechach; część druga jest o życiu Chrystusa, Pana naszego, aż do Niedzieli Palmowej włącznie; część trzecia o Męce Chrystusa, Pana naszego; czwarta wreszcie o Zmartwychwstaniu i Wniebowstąpieniu [...]. Całość jednak trzeba skończyć mniej więcej w trzydziestu dniach" (Ćd 4). Ponieważ jednak niewiele osób może wyłączyć się ze swojego życia rodzinnego i zawodowego na miesiąc, dlatego też w domach rekolekcyjnych utarł się zwyczaj udzielania Ćwiczeń w czterech oddzielnych etapach - tygodniach, zwykle w rocznych odstępach. I choć metoda ta wydaje wielkie owoce - oryginalny zamysł Ignacego Loyoli został jednak nieco zmieniony, by nie powiedzieć zniekształcony.

 

Dlaczego cały miesiąc

Dlaczego ojciec Ignacy proponuje rekolekcje, które miałyby trwać aż miesiąc? Jest to niewątpliwie owoc jego osobistego doświadczenia z Manresy, gdzie początkowo zamierzał spędzić jedynie kilka dni dla dokonania pewnych notatek, w sumie przebywał zaś jedenaście miesięcy. Był to czas bardzo trudnych zmagań wewnętrznych, ale jednocześnie uzdrowienia i prostowania ścieżek życia duchowego, budowanego do tej pory jedynie siłą woli oraz skrajnymi praktykami pokutnymi. Z Manresy Ignacy wyjechał jako zupełnie inny człowiek, wewnętrznie uspokojony i posiadający nowe rozumienie wielu rzeczy. To właśnie w Manresie Ignacy "wymierzył czas" na "wielkie rekolekcje". Ponieważ sam doświadczył niezwykłych owoców wielotygodniowej modlitwy opartej na Ewangelii, wiedziony odruchem serca proponował następnie wybranym osobom ten sam rodzaj duchowego doświadczenia. Ignacy nie był rekolekcjonistą we współczesnym rozumieniu tego słowa. Jak twierdzą badacze jego biografii, w swoim życiu udzielił Ćwiczeń jedynie około stu osobom, starannie wyselekcjonowanym spośród tysięcy.

 

Identyfikacja ucznia z Mistrzem

Współczesne dawanie rekolekcji koncentruje się przede wszystkim wokół doświadczenia Boga jako celu życia, nawrócenia i spowiedzi. Porusza się też zwykle kilka tematów związanych ze stanem życia. Wizja chrześcijaństwa budowana na takim zestawie tematycznym szybko się jednak zawęża. Walka z grzechem jest jedynie wstępnym etapem, który otwiera na szerokie horyzonty duchowości chrześcijańskiej, gdzie istotą jest poznawanie, miłowanie i naśladowanie Chrystusa. Radykalne oddanie się Jezusowi, a wraz z Nim, w Nim i przez Niego Ojcu, jest pełnią chrześcijańskiego doświadczenia. Osiągnięcie tego właśnie doświadczenia, w jego radykalnej formie, umożliwiają nam trzydziestodniowe Ćwiczenia, które -po wstępnym etapie nawrócenia - koncentrują uwagę na Tajemnicy Jezusa w jej integralności: od Wcielenia aż do Wniebowstąpienia. To dzięki ewangelicznej kontemplacji dokonuje się identyfikacja ucznia z Mistrzem, sługi z Panem, przyjaciela z Przyjacielem, która nadaje życiu rekolektanta nowy kształt. Nowe myślenie i działania nie są wówczas jedynie efektem silnej woli, ale naturalnym "owocem" serca oddanego Jezusowi. Jak pokazuje doświadczenie, owej przedłużonej kontemplacji Jezusa, w ramach ignacjańskich Ćwiczeń czy też poza nimi, nie da się niczym zastąpić. Sztuczne skracanie czasu wewnętrznego dojrzewania i wzrostu jest tak naprawdę oszukiwaniem siebie i innych.

 

Warunki uczestnictwa

Pierwszym podstawowym warunkiem uczestnictwa w Ćwiczeniach duchownych jest głębokie zaangażowanie duchowe oraz wewnętrzna wielkoduszność i hojność wobec Boga, dzięki której rekolektant będzie gotowy (przynajmniej w wewnętrznych pragnieniach) przyjąć to, co Bóg dla niego przygotował. Głębia pragnień duchowych w czasie rekolekcji ujawnia się przede wszystkim w wielkiej hojności rekolektanta wobec Boga. św. Ignacy pisze: "Temu, który przyjmuje i odprawia ćwiczenia, wielce pomoże, jeśli wejdzie w nie wielkodusznie i z hojnością względem swego Stwórcy i Pana i złoży Mu w ofierze całą swą wolę i wolność, aby Boski Jego Majestat tak jego osobą, jak i wszystkim, co posiada, posługiwał się wedle najświętszej woli swojej" (Ćd 5).

Ważnym warunkiem odprawienia rekolekcji ignacjańskich jest także pewne doświadczenie modlitwy medytacyjnej. Ćwiczenia to bardzo intensywny czas modlitwy. Rekolektantowi proponuje się zwykle cztery bloki modlitwy, z których każdy trwa około godziny. Osobom niezaprawionym jeszcze w modlitwie medytacyjnej, przed odprawieniem pełnych trzydziestodniowych rekolekcji proponuje się uczestnictwo w rekolekcjach ośmiodniowych.

Kolejnym ważnym warunkiem dobrego wejścia w trzydziestodniowe Ćwiczenia jest pewna równowaga emocjonalna, dzięki której rekolektant czuje się zdolny do nabierania zdrowego dystansu wobec własnych emocji. Potrzebna mu jest także umiejętność analizowania własnych uczuć i wypowiadania ich przed kierownikiem duchowym, który będzie mu towarzyszył w rekolekcjach. Ćwiczenia z towarzyszeniem indywidualnym podejmują wszystkie zasadnicze życiowe problemy człowieka. Kiedy dochodzą one do głosu, rekolektant winien być zdolny do zwerbalizowania ich przed dającym Ćwiczenia w atmosferze wolności, otwartości oraz zaufania.

Istotnym warunkiem dobrego odprawienia całych Ćwiczeń jest zdolność do zachowania pełnego milczenia zewnętrznego i wyciszenia wewnętrznego. św. Ignacy Loyola stwierdza, że rekolektant postąpi w Ćwiczeniach "tym więcej, im bardziej odłączy się od wszelkich przyjaciół i znajomych, i od wszelkiej troski doczesnej, opuszczając na przykład dom, w którym mieszka, a udając się do innego domu [...], aby tam żyć w jak największym odosobnieniu i ukryciu [...] bez obawy przeszkód ze strony znajomych" (Ćd 20a). Milczenie zewnętrzne, które polega na wyciszeniu bodźców zewnętrznych, ma stworzyć dobre warunki do przyjmowania bodźców wewnętrznych. Pozwala także ujawnić wszystkie zamysły ludzkiego serca, zarówno dobre, jak i złe, i poddać je pod osąd Boga.

Decyzja o odprawieniu trzydziestodniowych rekolekcji musi być podjęta dobrowolnie i w pełnej wolności. Nie jest rzeczą korzystną naleganie i zbytnie zachęcanie innych do Ćwiczeń duchownych. Brak pełnej wewnętrznej zgody na ich odprawienie ujawnia się zwykle później w wielkich oporach wewnętrznych w czasie ich odprawiania. Powyższe warunki winny być rozeznane przed dopuszczeniem do odprawienia rekolekcji ignacjańskich.

 

Zgłaszanie się na Ćwiczenia

W liście skierowanym do ośrodka prowadzącego rekolekcje ignacjańskie winno się opisać swoją sytuację egzystencjalną i duchową. Należy podać wiek, zawód, sytuację rodzinną, a także ważniejsze wydarzenia z życia, krótko charakteryzując obecną sytuację wiary, doświadczenie w modlitwie i osobiste zaangażowanie kościelne (społeczne, charytatywne). Należy również przedstawić ważniejsze osobiste problemy, obawy i lęki. W liście należałoby także udzielić odpowiedzi na pytania: Czego przede wszystkim oczekuję od rekolekcji ignacjańskich? Czy gotów jestem w czasie rekolekcji zachować milczenie? Czy wyrażam zgodę na rozmowę o własnych przeżyciach z prowadzącym rekolekcje? Przedstawienie to ma służyć lepszemu rozeznaniu możliwości owocnego odprawienia rekolekcji.

Oczekiwanie na rekolekcje ignacjańskie winno być dla kandydata na Ćwiczenia czasem intensywnej przedłużonej modlitwy osobistej, dzięki której może on lepiej przygotować się do ich odprawienia. W sposób szczególny należałoby prosić o hojność i otwartość wobec Boga oraz o światło i mądrość Ducha świętego dla siebie i prowadzących rekolekcje. Program dnia zawiera między innymi: dwa wprowadzenia do modlitwy, cztery medytacje, Eucharystię, rachunek sumienia. Kierownik duchowy na codziennym spotkaniu stara się pomóc rekolektantowi w rozumieniu sposobu, w jaki Bóg go prowadzi w Ćwiczeniach.

W lipcu 2007 roku Centrum Duchowości w Częstochowie, prowadzone przez księży jezuitów, organizuje trzydziestodniowe Ćwiczenia duchowne. Ze względu na nakład pracy, jakiej wymagają trzydziestodniowe rekolekcje, zgodnie z intencją św. Ignacego Loyoli, są one przeznaczone przede wszystkim dla osób, po których - jak mówi św. Ignacy - można się "spodziewać większego owocu". Na całe Ćwiczenia są najpierw zaproszeni misjonarze i misjonarki, księża, alumni przygotowujący się do kapłaństwa oraz osoby odpowiedzialne za ważne dzieła. Rekolekcje rozpoczną się 1 lipca Mszą świętą o godz. 15.30, a zakończą rano w uroczystość św. Ignacego Loyoli 31 lipca 2007 roku.